Wat er al was:

Stephen Porges was als jonge onderzoeker geïnteresseerd in de psychofysiologie, een vakgebied waar gezocht wordt naar de biologische basis van menselijk gedrag. Specifiek had zijn interesse hoe het autonome zenuwstelsel van invloed is op menselijk gedrag.

Het autonome zenuwstelsel regelt onbewuste processen in ons lichaam, waaronder onze vitale lichaamsfuncties (hartslag, bloeddruk en temperatuur). Het autonome zenuwstelsel wordt onderverdeeld in het parasympathische en het sympathische deel. Grofweg kan gezegd worden dat het sypathische deel van autonome zenuwstelsel zorg voor meer energie en actie en het parasympatische deel voor meer inactiviteit en ruimte voor herstel. Het parasympathische deel van het autonome zenuwstelsel verloopt (grotendeels) via de Nervus Vagus.

Porges stuitte in zijn onderzoek op 2 tegenstrijdige effecten van Nervus Vagus activiteit. Enerzijds was er rust en herstel en anderzijds bleek een hogere vagale tonus voor te vroeg geboren baby’s levensgevaarlijk. Dit resulteerde uiteindelijk in het onderscheiden van de dorsale tak van de nervus vagus en de ventrale tak. En daarmee tot de polyvagaal theorie.

Drie elementen van de polyvagaal theorie:

De theorie beidt een neuro-biologische verklaring hoe mensen en zoogdieren zich enerzijds veilig kunnen voelen en verbinden met andere mensen en zich anderzijds kunnen verdedigen bij gevaar.

Hiërarchie

Zoogdieren en mensen hebben drie te onderscheiden fysiologische staten die de basis vormen voor onze emoties en gedrag. In een situatie van veiligheid worden we hoofzakelijk ventraal vagaal gereguleerd. We kunnen ons verbinden met andere mensen en zijn in staat om nieuwe informatie in ons op te nemen. In een situatie van bedreiging neemt het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel het over en wordt energie gemobiliseerd om te kunnen vechten of vluchten. Als de omgeving nog dreigender wordt ervaren, dan trekken we terug om te overleven. Allerlei lichamelijke en mentale processen vertragen. Dit alles gebeurt buiten ons bewustzijn om en helpt ons om met spannende situaties om te gaan, In gezondheid kunnen we soepel tussen de verschillende fysiologische staten heen en weer bewegen. Als we in een staat van gevaar blijven steken, levert dat gezondheidsklachten op.

Neuroceptie

Het aftasten van onze omgeving om vast te stellen of we in veiligheid zijn of dat er gevaar dreigt, gebeurt op onbewust niveau en wordt neuroceptie genoemd. Bij het zoeken naar signalen van gevaar of veiligheid wordt onder andere gekeken naar iemands gezichtsuitdrukking en lichaamshouding.

Coregulatie

Mensen en zoogdieren kunnen elkaar helpen om rustig en in contact te blijven, dat is coreguleren. Je kunt door zelf rustig te blijven, door vriendelijk stemgebruik of door een vriendelijke blik iemand helpen die zich niet veilig voelt en in een staat van dreiging zit. Een baby wordt rustig als hij wordt opgepakt door iemand die rustig is, maar kan niet kalmeren als diegene zelf geactiveerd is door een gevoel van onveiligheid.

Toepassingsgebieden

Het waren in eerste instantie de lichaamsgerichte en traumatherapeuten die de polyvagaal theorie omarmden en gingen gebruiken. Maar omdat overal waar mensen zijn er meer en minder veilige interacties zijn, is de polyvagaal theorie overal inzetbaar. Het is een bril waardoor je kunt kijken naar menselijke reacties.

In het onderwijs zou het zeer helpend zijn zal zowel leraar als leerlingen in een rustige verbonden staat verkeren. Dan is het aanleren van nieuwe dingen het meest efficiënt. En als er spanning is, bijvoorbeeld stress vanwege een toets, dan is het nuttiger om eerst samen te reguleren dan om meteen aan de toets te beginnen.

Als je door een polyvagaal bril kijkt naar problemen binnen het gezin, dan zal snel duidelijk worden hoe de een op de ander reageert. Als je het terugtrekken in zichzelf van je kind interpreteert als desinteresse of recalcitrant zijn, dan zul je heel anders reageren dan wanneer je dit herkent als een reactie omdat hij/zij zich onveilig voelt.

Overal waar mensen contact hebben onder druk, zal het autonome zenuwstelsel geactiveerd raken. Als een van beide zich bedreigd of onder druk gezet voelt, zal deze activatie nog uitgesprokener zijn. Daarbij kun je denken aan situaties binnen bedrijven, in contacten met de gemeente of het UWV of met politie of justitie. Snappen wat er bij jezelf en bij de ander gebeurt kan veel ergernis en gedoe voorkomen.

Allerlei lichamelijke klachten kunnen voortkomen vanuit een ontregeling in het autonome zenuwstelsel. Denk bijvoorbeeld aan maag-darm klachten, hartkloppingen, hoge bloeddruk of chronische vermoeidheid. Goed onderscheid hierin maken kan voorkomen dat er onnodige interventies als medicatie of nader onderzoek gedaan wordt.